الگوهای نامنظم خواب اختلالات هورمونی

 به نظر می‌آید در سالیان اخیر میزان خواب شبانه مردم کاهش یافته و دارای ریتم نامنظمی شده است. یکی از علل اختلالات خواب در زندگی امروزی را می‌توان افزایش میزان کار در شیفت شب ذکر کرد. شاید شما هم با این سوال مواجه شده باشید که آیا میزان خواب بر کنترل وزن موثر می‌باشد؟ مطالعات اپیدمیولوژیک نشان داده‌اند که کم‌خوابی شیوع چاقی و بیماری‌های متابولیک را افزایش می‌دهد، اما به چه علت؟

مطالعات اخیر نشان داده‌اند الگوهای نامنظم خواب، می‌تواند سریعا در سطح هورمون‌های طبیعی و فعالیت‌های متابولیکی بدن اختلال ایجاد کرده و چنانچه ادامه یابد زمینه بروز این بیماری‌ها را ایجاد نماید.

در مطالعه‌ای که اخیرا روی 10 بزرگسال سالم انجام گرفت نشان داده شد: زمانی که داوطلبان سیکل خواب معیوبی با 12 ساعت تاخیر مشابه افراد شب کار دارند، به سرعت تغییرات نامطلوبی در فشار خون، کیفیت خواب و چندین هورمون کلیدی بدن پیدا می‌کنند.

بر طبق نتایج این مطالعه، سطح هورمون لپتین که به طور طبیعی جلوی اشتها را می‌گیرد، کاهش می‌یابد، در حالی‌که سطح انسولین و قند خون افزایش می‌یابد. ضمنا الگوی نرمال فعالیت هورمون استرس یا کورتیزول کاملامعکوس می‌‌شود.

براساس یافته‌های این مطالعه، مکانیسم‌هایی بالقوه در کارکنان شیفتی یا دیگر افرادی که الگوهای نامنظم خواب دارند، وجود دارد که می‌تواند سلامت افراد را تحت تاثیر قرار دهد. به عنوان مثال، کاهش در سطح لپتین که تنظیم‌کننده اشتهاست، می‌تواند منجر به افزایش وزن و چاقی شود. به طور مشابه، افزایش طولانی مدت در میزان انسولین و قند خون می‌تواند ابتلا به دیابت نوع 2 را افزایش دهد. در حالی که تغییر در سطح کورتیزول و فشار خون می‌تواند به بیماری‌های قلبی منجر شود.

نتایج این مطالعه نشان داد داوطلبانی که سیکل معیوب خواب داشتند، زمانی را که در طول روشنی استاندارد روز می‌خوابیدند و در طول شب بیدار بودند، باعث تغییرات گسترده‌ای در فعالیت هورمونی آنان می‌گردید. آنچه مهم است آن که این اختلالات نه‌تنها در کارکنان شیفتی، بلکه در افرادی که به هر دلیلی اختلال در خواب و نظم شبانه‌روزی دارند، نیز قابل مشاهده است. از آنجا که این اختلالات هورمونی در زمان محدودی ایجاد می‌شود لذا می‌تواند حتی در افرادی که جدیدا به دلیل تماشای تلویزیون یا کار با کامپیوتر شب‌ها دیر می‌خوابند ایجاد شده و زمینه بروز این بیماری‌ها را در آنان افزایش دهد.

نکته عملی: اختلالات خواب و کم‌خوابی شبانه به دلیل شیفت‌های کاری و یا عادات ناصحیح زندگی، از قبیل تماشای شبانه تلویزیون، شیوع روزافزونی یافته است. این بی‌نظمی خواب با ایجاد تغییرات هورمونی زمینه بیماری‌های چاقی، دیابت و بیماری‌های قلبی را فراهم می‌نماید. لذا برای پیشگیری از بروز این بیماری‌های متابولیک، نظم خواب شبانگاهی در تمامی افراد و توجه به سایر جنبه‌های شیوه زندگی صحیح، مانند رژیم غذایی صحیح و فعالیت بدنی، در افرادی که مجبور به کار در شیفت شب هستند، توصیه می‌شود.

دکتر حمیدرضا فرشچی
متخصص تغذیه